ζωδιακός κύκλος

(Αστρον.). Ζώνη της ουράνιας σφαίρας, πλάτους 18° (9° από κάθε πλευρά της εκλειπτικής,) στην οποία περιλαμβάνονται οι δώδεκα ζωδιακοί αστερισμοί. Προς το κέντρο της ζώνης αυτής ο Ήλιος διαγράφει τη φαινομενική του κίνηση και μέσα σε αυτήν εκτελούν την τροχιά τους η Σελήνη και οι πλανήτες. Ο ζ.κ. διαιρείται σε 12 ίσα μέρη (από 30° το καθένα), τα οποία ονομάζονται ζωδιακά σημεία και όλα, εκτός από τον Ζυγό, φέρουν ονομασίες και σύμβολα έμψυχων όντων· από αυτόν προέρχεται και η ονομασία της ζώνης. Τα ζώδια ακολουθούν την εξής σειρά: Κριός, Ταύρος, Δίδυμοι, Καρκίνος, Λέων, Παρθένος, Ζυγός, Σκορπιός, Τοξότης, Αιγόκερως, Υδροχόος, Ιχθύες. Η αρχή του ζ.κ. συμπίπτει πάντα με την εαρινή ισημερία (εαρινό σημείο ή σημείο γ), οπότε ο Ήλιος εισέρχεται στον Κριό στις 21 Μαρτίου. Κατά τον 4ο αι. π.Χ. το εαρινό σημείο συνέπιπτε με τον αστερισμό του Κριού και τότε όλα τα ζωδιακά σημεία συνέπιπταν με τους αντίστοιχους αστερισμούς. Σήμερα όμως, εξαιτίας της μετατόπισης των ισημεριών, το εαρινό σημείο βρίσκεται μετατοπισμένο αναφορικά με τους απλανείς αστέρες περίπου κατά 32° αντίθετα προς τη σειρά των ζωδιακών σημείων. Έτσι, όταν λέμε ότι ο Ήλιος εισήλθε στον Κριό, στην πραγματικότητα βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων. Η μετατόπιση αυτή, όπως είναι επόμενο, παρατηρείται και σε όλους τους άλλους αστερισμούς του ζ.κ. Η επανασύμπτωση θα συμβεί ύστερα από 25.650 έτη. Επίσης, η μετατόπιση έχει μεταβάλει τη διάρκεια παραμονής του Ήλιου σε κάθε αστερισμό, ενώ ο Ήλιος μετά τον Σκορπιό πριν εισέλθει στον Τοξότη, διέρχεται από τον Οφιούχο, ο οποίος, σήμερα, αποτελεί τον δέκατο τρίτο αστερισμό του ζωδιακού κύκλου. Στις απαρχές της ανθρωπότητας, η μέτρηση των ημερών βασιζόταν στις φάσεις της Σελήνης, γιατί αυτές αποτελούσαν έναν εύκολο τρόπο παρατήρησης. Αργότερα όμως, όταν ο άνθρωπος άρχισε να πολλαπλασιάζει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του, και κυρίως όταν άρχισε να καλλιεργεί τη γη και να συνδυάζει τις καιρικές καταστάσεις και τις εποχές με τις γεωργικές του εργασίες, αντιλήφθηκε ότι η Σελήνη δεν ήταν επαρκές μέσο μέτρησης και άρχισε να χρησιμοποιεί την κίνηση του Ήλιου σε σχέση με τις θέσεις των απλανών αστέρων στον ουράνιο θόλο. Έτσι προέκυψε ο καταμερισμός της ζώνης του ουρανού που διανύει ο Ήλιος σε ίσα τμήματα, και αυτό ίσως να έγινε από τους Σουμέριους, τον 23o αι. π.Χ. Τότε, κάθε μήνας είχε προστάτη και μία θεότητα. Η ιδέα του ζ.κ. είναι μεταγενέστερη και οφείλεται στους Βαβυλωνίους, όπως απέδειξαν βαβυλωνιακά ευρήματα του 14ου αι. π.Χ. Η γνώση του ζ.κ. συναντάται σχεδόν σε όλους τους αρχαίους λαούς. Ζωδιακές παραστάσεις και αστρολογικά σύμβολα, σε μικρογραφία του 15ου αι. (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία). Αρχαία αραβική παράσταση του ζωδιακού κύκλου. Την ιδέα του ζωδιακού κύκλου συνέλαβαν πιθανώς πρώτοι οι Σουμέριοι κατά τον 23o αι. π.Χ. και από αυτούς διαδόθηκε στους άλλους λαούς.